ΚΕΙΜΕΝΑ

Η Εκκλησία του Χριστού μπαίνει στην ιστορία

1. Η γενέθλια μέρα της Εκκλησίας

Στη γιορτή της Πεντηκοστής, άνθρωποι από διάφορα μέρη του κόσμου έρχονταν στην Ιερουσαλήμ για να προσευχηθούν εκεί και να γιορτάσουν.
Όταν έφτασε η ημέρα της Πεντηκοστής, οι μαθητές και οι μαθήτριες του Ιησού ήταν όλοι μαζί συγκεντρωμένοι σαν μια ψυχή και προσεύχονταν. Ξαφνικά ήρθε από τον ουρανό μια βουή, σαν να φυσούσε δυνατός άνεμος, και γέμισε όλο το σπίτι όπου κάθονταν. Τότε τους παρουσιάστηκαν γλώσσες σαν φλόγες φωτιάς, που μοιράστηκαν και κάθισαν από μία στον καθένα από αυτούς. Όλοι τότε πλημμύρισαν από Πνεύμα Άγιο και άρχισαν να μιλούν με άλλες γλώσσες, ανάλογα με την ικανότητα που έδινε το Άγιο Πνεύμα.
Όταν ακούστηκε αυτή η βουή, συγκεντρώθηκε πλήθος, από την πόλη. Όλοι τους ήταν κατάπληκτοι, γιατί ο καθένας τους άκουγε τους αποστόλους να μιλάνε στη δική του γλώσσα. Απορούσαν και έλεγαν ο ένας στον άλλον: «Τι να σημαίνει άραγε αυτό;» Κι άλλοι κορόιδευαν και έλεγαν: «Ετούτοι πρέπει να είναι πολύ μεθυσμένοι».

Πρ 2, 1-13

2. Διαβάζουμε την εικόνα της Πεντηκοστής

Η Πεντηκοστή, Θεοφάνης ο Κρητικός, 16ος αι., Ι.Μονή Σταυρονικήτα, Άγιο Όρος

Βλέπουμε τους Αποστόλους συγκεντρωμένους στο υπερώο. Είναι χωρισμένοι σε δύο ομάδες και κάθονται σε ημικύκλιο. Στην κορυφή κάθονται οι απόστολοι Πέτρος και Παύλος. Δίπλα τους αντίστοιχα ο ευαγγελιστής Λουκάς και ο ευαγγελιστής Μάρκος. Στη συνέχεια, οι υπόλοιποι απόστολοι κατά σειρά ηλικίας, με τους πιο νέους στην ηλικία μαθητές να κλείνουν το ημικύκλιο. Τα πρόσωπα όλων είναι ήρεμα, με γλυκιά έκφραση και με βλέμμα στοχαστικό. Επειδή θα διδάξουν στα πέρατα της οικουμένης, κρατούν ειλητάρια και ο απόστολος Παύλος βιβλίο. Στο κέντρο του ημικυκλίου, παρατηρούμε ότι υπάρχει μια κενή θέση ανάμεσα στον Πέτρο και στον Παύλο. Είναι η θέση του Χριστού που είναι η κεφαλή της Εκκλησίας.
Στο επάνω μέρος της εικόνας, μέσα σε χρυσό φόντο, εικονίζεται ο ουρανός. Απ’ αυτόν δώδεκα ακτίνες που καταλήγουν σε γλώσσες φωτιάς κατεβαίνουν προς τους αποστόλους.
Στο κέντρο και κάτω από το ημικυκλικό κάθισμα των αποστόλων, βλέπουμε τη μορφή ενός γέροντα βασιλιά με στέμμα που κάθεται σε ένα σκοτεινό μέρος και συμβολίζει τον Κόσμο. Στα χέρια του κρατάει ένα λευκό ύφασμα μέσα στο οποίο υπάρχουν 12 ειλητάρια, δηλαδή χαρτιά τυλιγμένα, που συμβολίζουν όλες τις φυλές και τους λαούς της γης όπου θα οι απόστολοι θα κηρύξουν τον λόγο του Θεού.
Είναι χτυπητή η αντίθεση ανάμεσα στο πάνω μέρος της εικόνας που κυριαρχεί το φως της Πεντηκοστής και στο σκοτάδι του κάτω μέρους, που συμβολίζει τον κόσμο της άγνοιας πριν τον ερχομό του Χριστού.

3. Έθιμα της γιορτής της Πεντηκοστής

Ψυχοσάββατο πριν την Κυριακή της Πεντηκοστής

Όπως η Κυριακή είναι η ημέρα της Ανάστασης, έτσι το Σάββατο είναι η ημέρα όλων όσων έχουν πεθάνει, με την ελπίδα και της δικής τους ανάστασης και για να τους θυμόμαστε και να έχουμε κοινωνία μαζί τους. Την ημέρα αυτή οι χριστιανοί φτιάχνουν κόλλυβα, φέρνουν πρόσφορο για τη Θεία Λειτουργία και δίνουν στον ιερέα τα ονόματα των δικών τους ανθρώπων (και όσων ζουν και όσων έχουν πεθάνει) για να τα μνημονεύσει.
Η Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία καθιέρωσε ειδικά δύο συγκεκριμένα Σάββατα για να τιμήσει τη μνήμη όλων όσων έχουν πεθάνει. Είναι αυτά που ονομάζονται Ψυχοσάββατα. Το Σάββατο πριν την Κυριακή της Απόκρεω και το Σάββατο πριν από την Κυριακή της Πεντηκοστής.
Τα δύο Ψυχοσάββατα οι πιστοί πραγματοποιούν πρόσφορα, μνημόσυνα στις εκκλησίες, τρισάγια στους τάφους των προσφιλών τους προσώπων, μοίρασμα κολλύβων και ελεημοσύνες στους φτωχούς («ψυχικό»).
Το Ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής λέγεται και του Ρουσαλιού, επειδή έλκει την καταγωγή του από τη ρωμαϊκή γιορτή των Ρουσαλίων ή Ροζαλίων. Είναι η ημέρα, που σύμφωνα με τη λαϊκή δοξασία, οι ψυχές επιστρέφουν στον κάτω κόσμο, αφού κατά τη διάρκεια της πασχαλινής περιόδου κυκλοφορούσαν ελεύθερα πάνω στη γη. Τη θλίψη των ψυχών, αλλά και των οικείων τους, εκφράζει το δίστιχο:

Όλα τα Σάββατα να παν, να παν και να γυρίσουν

Το Σάββατο του Ρουσαλιού να πάει, να μην γυρίσει.

Κυριακή της Πεντηκοστής: «Γονατιστή» Κυριακή

Αμέσως μετά το τέλος της λειτουργίας της Πεντηκοστής γίνεται ο Εσπερινός της εορτής του Αγίου Πνεύματος που χαρακτηρίζεται ως Γονυκλισία, επειδή τρεις φορές γονατίζουν οι πιστοί πάνω σε φύλλα καρυδιάς, όταν ακούν την πρόσκληση από τον ιερέα «έτι και έτι, κλίναντες τα γόνατα, του Κυρίου δεηθώμεν» και ο ιερέας διαβάζει μεγαλόφωνα τις αντίστοιχες ευχές.
Σύμφωνα με την παράδοση, την ώρα του γονατίσματος στην λειτουργία της εκκλησίας οι ψυχές των νεκρών γυρίζουν στον κάτω κόσμο. Έτσι, οι ζωντανοί κλείνουν τα μάτια τους ώστε να μη δουν τις ψυχές που λυπημένες γυρνούν στον Άδη.

Φύλλα Καρυδιάς

Οι πιστοί γονατίζουν πάνω σε φύλλα καρυδιάς επειδή αυτά συμβολίζουν την πικρία που κατέχει τις ψυχές των νεκρών την ημέρα αυτή, μιας που τα φύλλα είναι πικρά. Σύμφωνα με μία άλλη παράδοση το γονάτισμα γίνεται για να παρακαλέσουν οι πιστοί να μην πέσει το γεφύρι που ενώνει τον πάνω κόσμο με τον κάτω.

Με αφορμή αυτό το έθιμο ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, έγραψε τα εξής:
«Aπό το Πάσχα έως την εορτή του Aγίου Πνεύματος ημέρες Πενήντα. Tην Πεντηκοστή οι ευρισκόμενοι απ’ εδώθε μεριά, επιβιούντες εν τοις φαινομένοις, εύχονται υπέρ των μεταστάντων από την άλλη μεριά του χάσματος, του φοβερού λάκκου. Mετέχουν στην κοινή προσευχή της Eκκλησίας, γονατίζοντας πάνω σε πράσινα φύλλα καρυδιάς.
Tα υποδιαιρούμενα σε ευάριθμα φυλλίδια μεγάλα φύλλα της καρυδιάς, που εκτός του ότι ο θρεπτικός της και νοστιμώτατος καρπός, παρομοιάζει με τον εγκέφαλο, κέντρο της ατομικής ενός εκάστου σκέψης, περιέχει και ποικίλες ωφέλιμες και ιαματικές ουσίες.
Eπίσης δεν πρέπει να θεωρηθεί άσχετο, το ότι τον έσω ξυλώδη φλοιό του καρυδοεγκεφάλου, τον παρομοιάζουμε με το μικρότερο των πλεούμενων, με τα οποία ο άνθρωπος, αντιμετωπίζει τις τύχες του ταξιδίου, επί του ετέρου των φυσικών στοιχείων, του μορφοποιού του φωτός ύδατος, αποκτώντας την επιβαλλομένη πείρα, πριν κενούμενος παντός ορατού, πληρωθεί ως ο άνεμος.
Eκτός τούτου, η καρυδιά, που πάνω στα ελάσματα των σχημάτων που η χλωροφύλλη της φωτοσυνθέσεως επιβάλλει, γονατίζουμε ευχόμενοι για τους προσφιλείς κεκοιμημένους, έχει ως δέντρο ξύλο, εκτιμώμενο όχι μόνο στην επιπλοποιΐα, αλλά και στην κατασκευή σεντουκιών των μεταστάντων σωμάτων.
Eπίσης λέγονται σεντούκια, τα μπαούλα όπου φυλάγεται η προίκα του γάμου. Eξ’ άλλου η φυσιολογία του δέντρου, που δίκαια σχετίσθηκε προς τον ύπατο θεό των ανθρωπίνων μύθων φθάνει στην καρποφορία δι’ ενός γάμου ασυνήθους εις την καθ’ ημέραν τάξη των φυτών.
Γονατίζοντας πάνω στα φύλλα της καρυδιάς την Πεντηκοστή, είναι δυνατόν λοιπόν να ισχυριστούμε, ότι επιτελούμε έναν γάμο παράξενο, με τις ψυχές των προσφιλών, που ξημερώνοντας το Σάββατο του Pουσαλιού, ξανά κλείνονται στον κάτω κόσμο, μετά που επί τόσες ημέρες η χαρά της Aναστάσεως του Xριστού, τις αφήκε ελεύθερες να’ ρθουν κοντά μας».

Απολυτίκιο της γιορτής της Πεντηκοστής

Εὐλογητὸς εἶ Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν,

ὁ πανσόφους τοὺς ἁλιεῖς ἀναδείξας,

καταπέμψας αὐτοῖς τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον,

καὶ δι’ αὐτῶν τὴν οἰκουμένην σαγηνεύσας,

Φιλάνθρωπε, δόξα σοι.

Δηλαδή:

Ευλογημένος να είσαι Χριστέ, ο Θεός μας,

εσύ που έκανες σοφούς τους ψαράδες

στέλνοντάς τους το Άγιο Πνεύμα

και μ’ αυτούς γνώρισε τον λόγο σου όλος ο κόσμος.

Δοξασμένος να είσαι, φιλάνθρωπε.

Τι σημαίνει «Εκκλησία»;

Ο όρος εκκλησία προέρχεται από αρχαίο ρήμα εκκαλώ που σημάνει συνέλευση λαού. Με τον όρο λοιπόν εκκλησία δεν εννοούμε τον ιερό ναό, αλλά το σύνολο των πιστών που έχουν αποδεχτεί την πίστη στον Χριστό, που συμμετέχουν στα μυστήρια της εκκλησίας.
Η γενέθλια ημέρα της Εκκλησίας είναι η ημέρα της Πεντηκοστής, όταν οι Απόστολοι μετά την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος κήρυξαν στο πλήθος που είχε συγκεντρωθεί εξαιτίας της βροντής, και πίστεψαν και βαπτίστηκαν 3000 άτομα.

Εικόνες και σύμβολα για την Εκκλησία

Ο ΙΧΘΥΣ

Είναι το πιο γνωστό σύμβολο μετά τον Σταυρό. Συμβολίζει τον Χριστό. Η Ακροστιχίδα του σημαίνει: Ι (Ιησούς) Χ (Χριστός) Θ (Θεού) Υ (Υιός) Σ (Σωτήρ). Συμβολίζει ακόμα και τη Θεία Ευχαριστία.

Η Άμπελος

Συμβολίζει τον Χριστό και την Εκκλησία, σύμφωνα με τα λόγια του Χριστού:
 «Εγώ είμαι το αμπέλι και εσείς τα κλήματα».

Το καράβι

Συμβολίζει την εκκλησία που έχει ως κυβερνήτη τον Χριστό.

Κατά τον όσιο Παΐσιο τον Αγιορείτη:

Η Εκκλησία είναι όπως το καράβι.

Άλλος κοιμάται, άλλος χαζεύει.

Αυτό τραβά τον δρόμο του.

Άλλος πάλι αγωνίζεται, παλεύει πάνω με τα κύματα.

Όλοι μαζί προχωρούν.

Φθάνει να είσαι μέσα στην Εκκλησία.

Γι’ αυτό να φροντίζετε να είστε πάντα στις ακολουθίες.

Η άγκυρα

Συμβολίζει την ελπίδα της σωτηρίας. Αντεστραμμένη υπονοεί τον Σταυρό.

Η ζωή στις πρώτες χριστιανικές κοινότητες

1. Η ζωή ως κοινωνία: Κοινότητες αγάπης

Οι πιστοί στον Χριστό για ένα διάστημα δεν διέκοψαν τον σύνδεσμό τους με την Ιουδαϊκή θρησκεία. Μάλιστα πήγαιναν συχνά στον ναό του Σολομώντα, για να λατρεύουν τον Θεό. Γρήγορα όμως άρχισαν να καταλαβαίνουν ότι έπρεπε να βρουν ιδιαίτερους τόπους για να συγκεντρώνονται όλοι μαζί. Οι τόποι αυτοί αρχικά ήταν ιδιωτικά σπίτια. Σπίτια που πολλοί πιστοί τα πρόσφεραν με ευχαρίστηση και χαρά. Εκεί πια προσεύχονταν οι πιστοί. Εκεί παρακολουθούσαν και συμμετείχαν στη Θεία Ευχαριστία. Εκεί άκουγαν τους Αποστόλους να διηγούνται τη ζωή και τα λόγια του Χριστού.
Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα να σχετίζονται μεταξύ τους οι πιστοί με ειλικρινή αγάπη. Οι διαφορές, οι εγωισμοί, τα μίση είχαν δώσει τη θέση τους στην ταπείνωση και την αδερφική αγάπη. Σαν μια οικογένεια, κάθονταν όλοι μαζί στο ίδιο τραπέζι, χωρίς να ξεχωρίζουν κανένα για τον πλούτο του, την κοινωνική του θέση, τη μόρφωσή του κ.ά. Αγάπες ονομάζονταν αυτά τα κοινά τραπέζια, στα οποία έπαιρναν μέρος οι πρώτοι χριστιανοί. Όλοι έδιναν χρήματα για να ετοιμάζονται αυτά τα κοινά τραπέζια.

2. Από την Καινή Διαθήκη

«Στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του»

Όλοι όσοι πίστεψαν είχαν μια καρδιά και μια ψυχή. Κανείς δεν θεωρούσε ότι κάτι από τα υπάρχοντά του ήταν δικό του, αλλά όλα τα είχαν κοινά. Οι απόστολοι κήρυτταν και βεβαίωναν με μεγάλη πειστικότητα ότι ο Κύριος Ιησούς αναστήθηκε. Και ο Θεός έδινε σε όλους πλούσια τη χάρη του. Δεν υπήρχε κανείς ανάμεσά τους που να στερείται τα απαραίτητα. Γιατί όσοι είχαν χωράφια ή σπίτια τα πουλούσαν, και έφερναν το αντίτιμο αυτών που πουλούσαν και το έθεταν στη διάθεση των Αποστόλων. Από αυτό δινόταν στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του. Έτσι έκανε και ο Ιωσής, ένα λευίτης από την Κύπρο, που οι Απόστολοι τον ονόμασαν Βαρνάβα, όνομα που μεταφράζεται «ο άνθρωπος της παρηγοριάς». Αυτός είχε ένα χωράφι, το πούλησε και έφερε τα χρήματα και τα έθεσε στη διάθεση των αποστόλων.

Πρ 4, 32-37

«Ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην…»

Είστε, λοιπόν, όλοι παιδιά του Θεού, αφού πιστεύετε στον Ιησού Χριστό. Και αυτό, γιατί όσοι βαφτιστήκατε στο όνομα του Χριστού, έχετε ντυθεί τον Χριστό. Δεν υπάρχει πια Ιουδαίος και ειδωλολάτρης, δεν υπάρχει δούλος και ελεύθερος, δεν υπάρχει άντρας και γυναίκα. Όλοι σας είστε ένας, χάρη στον Ιησού Χριστό. Και αφού ανήκετε στον Χριστό, είστε απόγονοι του Αβραάμ και κληρονόμοι της ζωής, όπως υποσχέθηκε ο Θεός.

Γαλ 3, 26-29

Όλοι ίσοι, όλοι φίλοι

Σε θυμάμαι πάντοτε στις προσευχές μου και ευχαριστώ τον Θεό μου, γιατί ακούω για την αγαπάει που δείχνεις σε όλους τους χριστιανούς και για την πίστη που έχεις στον Κύριο Ιησού… Η αγάπη σου μού έδωσε μεγάλη χαρά και ενθάρρυνση, αδελφέ. Επίσης ανακουφίστηκαν οι καρδιές των πιστών χάρη σε εσένα.
Για αυτό, παρόλη την εξουσία που έχω από τον Χριστό να σε προστάζω τι πρέπει να κάνεις, προτιμώ στο όνομα της αγάπης να σε παρακαλέσω. Εγώ λοιπόν, ο Παύλος, έτσι που είμαι προχωρημένος στα χρόνια και τώρα μάλιστα φυλακισμένος για τον Ιησού Χριστό, σε παρακαλώ για τον Ονήσιμο, το παιδί μου, που εδώ στη φυλακή μου το γέννησα στη νέα πίστη. Αυτός που κάποτε σου ήταν άχρηστος, τώρα είναι χρήσιμος σε εσένα και σε εμένα. Σου τον στέλνω λοιπόν πίσω. Δέξου τον, αυτόν που είναι τα ίδια μου τα σπλάχνα.
Ήθελα να τον κρατήσω κοντά μου, ώστε να με διακονεί αντί για σένα, τώρα που είμαι στη φυλακή επειδή κηρύττω το ευαγγέλιο. Χωρίς τη συγκατάθεσή σου όμως δεν θέλησα τίποτε να κάνω, γιατί δε θέλω να σε αναγκάσω να μου κάνεις αυτό το καλό. Προτιμώ να το κάνεις με τη θέλησή σου.
Ίσως μάλιστα για αυτό απομακρύνθηκε από εσένα ο Ονήσιμος προσωρινά: για να τον πάρεις πίσω για πάντα. Όχι πια ως δούλο, αλλά παραπάνω από δούλο – ως αγαπητό αδελφό. Σε εμένα είναι πράγματι πολύ αγαπητός, πολύ περισσότερο θα είναι σε εσένα και ως άνθρωπος και ως χριστιανός.
Αν, λοιπόν, με θεωρείς φίλο σου, δέξου τον σαν να ήμουν εγώ. Και να σε ζημίωσε ή σου χρωστάει κάτι, χρέωσέ το σε εμένα. Εγώ ο Παύλος το γράφω με το ίδιο μου το χέρι, εγώ θα σου το ξεπληρώσω για να μη σου πω ότι εσύ μου χρωστάς περισσότερα-τον ίδιο σου τον εαυτό. Ναι, αδελφέ μου, ας πάρω και εγώ κάτι από σένα για χάρη του Κυρίου. Ανακούφισε την καρδιά μου στο όνομα του Χριστού.
Όλα αυτά σου τα γράφω επειδή έχω εμπιστοσύνη ότι θα με υπακούσεις και μάλιστα είμαι βέβαιος ότι θα κάνεις ακόμη περισσότερα από όσα γράφω…

Επιστολή προς Φιλήμονα

«Να δίνετε με το παραπάνω για κάθε καλό σκοπό»: Έμπρακτη προσφορά σε όσους έχουν ανάγκη

Πρέπει να ξέρετε πως όποιος σπέρνει με φειδώ θα έχει λιγότερη σοδειά και όποιος σπέρνει απλόχερα η σοδειά του θα είναι άφθονη. Ο καθένας ας δώσει ό,τι του λέει η καρδιά του χωρίς να στενοχωριέται ή να εξαναγκάζεται, γιατί ο Θεός απάγει αυτόν που δένει με ευχαρίστηση. Ο Θεός έχει τη δύναμη να σας χορηγήσει πλουσιοπάροχα κάθε δωρεά, ώστε να είστε πάντοτε σε όλα τελείως αυτάρκεις και να δίνετε με το παραπάνω για κάθε καλό σκοπό. Το λέει και η Γραφή: «Σκόρπισε έδωσε στους φτωχούς, η αγαθοεργία του θα διαρκεί αιώνια». Και αυτός που δίνει στο σποριά τον σπόρο και το ψωμί για να τραφεί, ας δώσει και πληθύνει και τον δικό σας σπόρο και ας αυξήσει τους καρπούς της αγαθοεργίας σας. Ο Θεός θα σας κάνει πλούσιους σε όλα, για να μπορείτε να δίνετε γενναιόδωρα.

Β Κορ 9, 6-11

Ας πάρουμε την περίπτωση που κάποιος αδελφός ή κάποια αδελφή δεν έχουν ρούχα να ντυθούν και στερούνται το καθημερινό τους φαγητό. Αν κάποιος από σας τους πει: «Ο Θεός μαζί σας! Εύχομαι να βρείτε ρούχα και να χορτάσετε φαγητό», ποιο το όφελος, αν δεν του δώσει κιόλας τα απαραίτητα που χρειάζεται το σώμα; Έτσι και η πίστη, αν δεν εκδηλώνεται με έργα, μόνη της είναι νεκρή.
Αλλά θα πει κάποιος: «Εσύ έχεις πίστη κι εγώ έχω έργα». Του απαντώ: «Δείξε μου την πίστη σου από τα έργα σου. Εγώ μπορώ να σου αποδείξω την πίστη μου από τα έργα μου».

Ιακ 2, 15-18

3. Η ζωή ως προσευχή και ευχαριστία

Αυτοί που με χαρά δέχτηκαν το κήρυγμα του Πέτρου την ημέρα της Πεντηκοστής, βαπτίστηκαν, και προστέθηκαν στην εκκλησία. Ήταν περίπου τρεις χιλιάδες. Όλοι αυτοί ήταν αφοσιωμένοι στη διδασκαλία των αποστόλων και στη μεταξύ τους κοινωνία, στη τέλεση της Θείας Ευχαριστίας και στις προσευχές… Κάθε μέρα συγκεντρώνονταν με ομοψυχία στον Ναό, τελούσαν τη Θεία Ευχαριστία σε σπίτια, τρώγοντας την τροφή τους γεμάτοι χαρά και με απλότητα στην καρδιά. Δοξολογούσαν τον Θεό και όλος ο λαός τους εκτιμούσε. Και ο Κύριος πρόσθετε κάθε μέρα στην εκκλησία αυτούς που σώζονταν.

Πραξ 2,42. 46-47

«Να είστε πάντοτε χαρούμενοι. Να προσεύχεστε αδιάκοπα. Να ευχαριστείτε τον Θεό για το κάθε τι»

 Α Θεσ. 5, 16-18