Ένα σύντομο ιστορικό περίγραμμα

Πρόκειται για το τμήμα της πεδιάδας της Ημαθίας που το διασχίζει ο ποταμός Αλιάκμονας. Η περιοχή απλώνονταν κάτω από τις βόρειες παρυφές των Πιερίων μέχρι τους καλαμιώνες του Βάλτου των Γιαννιτσών και κάτω από τα υψώματα της Βέροιας μέχρι τον ποταμό Καρά Ασμάκ (Λουδίας) και τις εκβολές του Αλιάκμονα στο Θερμαϊκό κόλπο, ενώ αρκετοί την επεκτείνουν μέχρι και τον ποταμό Αξιό.
Ονομάσθηκε « Ρουμλούκι » από τους Οθωμανούς κατακτητές κατά τον 14ο – 15ο αιώνα, οι οποίοι, όταν έφθασαν στην περιοχή αυτή, αναγνωρίζοντας το ανόθευτο του ελληνικού πληθυσμού που την κατοικούσε, την ονόμασαν Rumlik – Ρουμλούκ ή Ουρουμλούκ, τουρκική λέξη που παράγεται από το Ρουμ = Ρωμιός, Έλληνας και τον επιθετικό προσδιορισμό ή κτητικό –lik (-λούκ), ώστε να σημαίνει τον τόπο που έχει Ρωμιούς – Έλληνες Χριστιανούς απόγονους των Ρωμαίων πολιτών, δηλαδή σημαίνει Ρωμιότοπος, Γραικοχώρα, Ελληνότοπος (1).
Τα χωριά που αποτελούσαν το Ρουμλούκι ήταν τα ακόλουθα: Γηδάς ή Γιδάς (Αλεξάνδρεια), Μελίκη, Κορυφή, Σχοινάς, Νιχώρι, Ρέσινα (Βρυσάκι), Νησί, Καταφύ(γι), Τριχοβίστα, Σκυλίτσι, Καβάσιλα, Σταυρός, Ξεχασμένη, Ραψομανίκι, Ποζαρίτες (Κεφαλοχώρι), Επισκοπή, Λουτρός, Καψόχωρα, Παλιόχωρα, Νησέλι, Νησελούδι, Τρίκαλα, Καρυά, Αηδονοχώρι, Πλατύ, Λιανοβέργι, Παλιοχώρι, Γκριτζάλι, Νιοχωρόπουλο, Πρόδρομος, Νιόκαστρο, Βούλτιστα, Αλάμπορο μεγάλο, Αλάμπορο μικρό, Μυλοβός, Κουλούρα, Διαβατός, Μικρογούζι (Μακροχώρι), Μέτση (Μέσση), Άμμος, Σάντενα, Γεράκι, Μαυραγγέλι, Μπάρμπες – Κούτλες (Βεργίνα), Τρίχλεβο (Τριλοφιά), Σφήνιστα, Κλειδί, Κάλιανη (Άλωρο), Τσινάφορο (Πλάτανος). Ο αριθμός και οι θέσεις των χωριών δεν ήταν πάντα σταθερός, διότι από τις συχνές πλημμύρες του Αλιάκμονα πολλά χωριά εγκαταλείπονταν ακατοίκητα ή δημιουργούνταν καινούργια σε άλλες θέσεις.
Ο εύφορος αυτός πεδινός χώρος κατοικήθηκε από τους αρχαιότατους χρόνους. Από την εποχή που ο Θερμαϊκός κόλπος έφθανε σχεδόν μέχρι τις υπώρειες των βουνών Βερμίου, Πιερίων και Πάικου, οι πρώτες πληροφορίες για το γεωγραφικό χώρο του κάτω ρου του Αλιάκμονα, ήταν ότι επρόκειτο για μία αμμουδερή περιοχή (ψαμμαθώδης χώρος), ανάμεσα στα βουνά Βέρμιο και Πιέρια, γι’ αυτό και την ονόμασαν Ημαθία. (2)

ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
4000 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Α.Ε.
ΑΘΗΝΑ 1982 Σελ. 24

Δυναμικό ρόλο στη δημιουργία της πεδιάδας, που βλέπουμε σήμερα στην περιοχή, διαδραμάτισε ο ποταμός Αλιάκμονας, που εξέβαλε αρχικά στο νοτιοδυτικό άκρο του κόλπου, πολύ κοντά στις υπώρειες των βουνών Βέρμιου και Πιερίων. Μεταφέροντας ακατάπαυστα προσχωτικό υλικό, το εναπόθετε στον βυθό της ρηχής θάλασσας, προκαλώντας έτσι την σταδιακή ανύψωση του πυθμένα της και φυσικά την βαθμιαία δημιουργία νέων εδαφών.
Με την πάροδο των αιώνων οι προσχώσεις του ποταμού Αλιάκμονα βρέθηκαν αντιμέτωπες με τις προσχώσεις του ποταμού Αξιού, κι έτσι προκλήθηκε η απόφραξη του δυτικού μυχού του Θερμαϊκού κόλπου, στη θέση του οποίου δημιουργήθηκε μία λιμνοθάλασσα (η μετέπειτα λίμνη των Γιαννιτσών), η οποία επικοινωνούσε με τον ανοικτό κόλπο με έναν ποταμοειδή δίαυλο, που αργότερα έγινε ο ποταμός Λουδίας. (3)
Πρώτα σημάδια για την κατοίκηση της περιοχής κατά τα προϊστορικά χρόνια βρίσκουμε στη Ν. Νικομήδεια και στην τούμπα της Κυψέλης.
Τα γόνιμα εδάφη της προσέλκυσαν τους Βοττιαίους, από τους οποίους η περιοχή έλαβε το όνομα Βοττιαία, ονομασία η οποία χρησιμοποιήθηκε για την περιοχή αυτή μέχρι και τα βυζαντινά χρόνια. Παράλληλα εγκαταστάθηκαν εδώ και οι Βρύγες, ένα νεκροταφείο των οποίων συναντάμε στη Βεργίνα. (4)
Το 650 π.Χ. το έθνος των Μακεδόνων με επικεφαλής τη δυναστεία των Τημενιδών έδιωξαν από την περιοχή αυτή τους Βοττιαίους, κράτησαν την περιοχή ως αποκλειστική αποικία τους και στη θέση της σημερινής Βεργίνας έκτισαν την πρωτεύουσά τους, τις Αιγές. Παράλληλα αναπτύχθηκαν οι πόλεις Βέροια και Άλωρος (σημερινή Κυψέλη;) οι οποίες αντλούσαν την ισχύ τους από την εκμετάλλευση της πλούσιας πεδιάδας. Τα πλούσια εδάφη της πεδιάδας του Αλιάκμονα διανεμήθηκαν στους εταίρους, οι οποίοι παράλληλα με την γεωργία εξέτρεφαν εκεί πολλά άλογα. Η Μακεδονίδα γη έγινε η κοιτίδα του μακεδονικού βασιλείου. Από την περιοχή αυτή κατάγονταν και ο βασιλιάς Πτολεμαίος Αλωρίτης. (5)

Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΙΛΙΠΠΟ Β ΄
ΕΩΣ ΤΗ ΡΩΜΑΪΚΗ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ
ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Α.Ε.
ΑΘΗΝΑ 1993 ΣΕΛ. 18

Όταν ο Αρχέλαος μετέφερε την πρωτεύουσα του κράτους στην Πέλλα, οι Αιγές παρέμειναν ιερός τελετουργικός τόπος για τους Μακεδόνες και σύμφωνα με τις παραδόσεις τους, εδώ έπρεπε να θάβονται οι βασιλείς τους, για να μη χαθεί το μακεδονικό βασίλειο. Είναι αξιοσημείωτο, ότι ο Φίλιππος Β΄ στις Αιγές τέλεσε το γάμο της κόρης του, κατά τη διάρκεια του οποίου δολοφονήθηκε, και φυσικά ο Αλέξανδρος Γ΄ ο Μέγας εδώ ανακηρύχθηκε βασιλιάς των Μακεδόνων το 336 π.Χ.
Ο Αλέξανδρος πραγμάτωσε τις τολμηρότερες προσδοκίες των Μακεδόνων, αφού κατέκτησε ένα πολύ μεγάλο μέρος του τότε γνωστού κόσμου, με συνέπεια να γίνει η Μακεδονίδα γη η καρδιά της τεράστιας αυτοκρατορίας του, που έφτανε έως τις Ινδίες. Μετά το θάνατό του η αίγλη του μεγάλου στρατηλάτη δημιούργησε θρύλο γύρω από το όνομά του, ο οποίος δεν εξαλείφθηκε ποτέ. Οι Μακεδόνες αναφέρανε κι επικαλούνταν την καταγωγή τους από το Μ. Αλέξανδρο, πράγμα που ανύψωνε την εθνική τους συνείδηση και συντελούσε στο να διατηρούν την ομοιογένεια και συνοχή τους σαν λαός, που τον ένωνε η λαμπρή ιστορία και η κοινή προέλευση από τη γενιά του. Μέχρι και σήμερα οι κάτοικοι του Ρουμλουκιού αρέσκονται να αποδίδουν κάθε αρχαίο κτίσμα ή εύρημα της περιοχής στον Μεγαλέξανδρο. (6)
Τον Ιούνιο του 168 π.Χ. η ρωμαϊκές λεγεώνες εισέβαλαν στην πεδιάδα του Αλιάκμονα και κατέκτησαν αμαχητί τις πόλεις Άλωρο, Αιγές και Βέροια. Κατά την περίοδο της ρωμαιοκρατίας η πεδιάδα απέκτησε εξαίρετο οδικό δίκτυο, που την συνέδεε ταχύτερα με τη Θεσσαλονίκη. Τότε αναπτύχθηκε ραγδαία η Βέροια, σε αντίθεση με τις Αιγές που εξαφανίσθηκαν, ενώ η Άλωρος εξακολουθούσε μεν να υφίσταται, αλλά μάλλον είχε φθίνουσα πορεία.
Μέσα από την περιοχή αυτή κινήθηκε και ο Απόστολος Παύλος κατά την μετάβασή του από τη Θεσσαλονίκη στη Βέροια και κατά την από εκεί φυγάδευσή του προς το λιμάνι της Μεθώνης για τον Πειραιά.

Οι Ρωμαίοι εγκατέστησαν στην πεδιάδα του Αλιάκμονα βετεράνους στρατιώτες, στους οποίους παραχώρησαν μεγάλες εκτάσεις γης. Από αυτούς η περιοχή απέκτησε και την επόμενη ονομασία της, Καμπανία (πεδιάδα). Τα αγροκτήματά τους αποτέλεσαν τους πυρήνες για την ανάπτυξη αρκετών χωριών στον κάμπο, για την ύπαρξη των οποίων η πρώτη μαρτυρία προέρχεται από τον Λουκιανό (2ος αιώνας). (7)
Τα αρχαιολογικά ευρήματα επιβεβαιώνουν την πυκνή κατοίκηση της περιοχής, καθ’ όλη τη διάρκεια της εποχής της αρχαιότητας. Από τότε μπορούμε να δεχθούμε την απαρχή του χωριού Παλατίτσια, ως οικισμού που αναπτύχθηκε στη θέση των «μικρών παλατιών» του Αρχελάου στις αρχαίες Αιγές. Επίσης από το οδικό δίκτυο της περιοχής αλλά και από τις θέσεις αρκετών αρχαίων οικισμών μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα, ότι η έκταση της Λουδία λίμνης ήταν περιορισμένη. (8)
Η κατάσταση άλλαξε σημαντικά, όταν άρχισαν οι βαρβαρικές επιδρομές, οι οποίες επέβαλλαν τη σταδιακή εξαφάνιση αρκετών επιφανών οικισμών της περιοχής και τη μετατροπή των πόλεων, που άντεξαν και συνέχισαν την ύπαρξή τους, σε πόλεις – κάστρα. Τότε στην ύπαιθρο παρέμειναν μόνο τα χωριά των καλλιεργητών, διότι οι περισσότεροι κάτοικοι αναζήτησαν ασφάλεια εντός των τειχών της Βέροιας. (9)
Κατά τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους συναντάμε τη ραγδαία μετάβαση από την ειδωλολατρία στον χριστιανισμό, οπότε εμφανίσθηκαν οι πρώτοι χριστιανικοί ναοί στα νότια της Καμπανίας (Νεόκαστρο, Βεργίνα), καθώς και η επισκοπή της Βέροιας, που υπήγετο στη μητρόπολη Θεσσαλονίκης. (10)

Αλεξάνδρεια Ημαθίας
ΙΩΑΝΝΗΣ Δ. ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
Ερευνητής της Ιστορίας και Λαογραφίας
Τηλ. 23330-25005 / mosio@otenet.gr

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΣΤΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία της Μακεδονίας 1354 -1833, (εκδόσεις Βάνιας) Θεσσαλονίκη 1988, σ. 491 – Αγγελική Χατζημιχάλη, Ελληνική Λαϊκή Τέχνη – Ρουμλούκι, Αθήνα 1931, σ. 23.

2. OTTO ABEL, Η μέχρι Φιλίππου αρχαία ιστορία της Μακεδονίας, Μετ. Μ. Δήμιτσα, Εκδ. Λειψίας 1860, σελ. 30. – Ιωάννης Μοσχόπουλος, Ρουμλούκι, Ιστορία και Τοπογραφία, τεύχος 1ο, Αρχαίοι χρόνοι, (έκδ. University Studio Press) Θεσσαλονίκη 1985, σ. 16.

3. A. Struck, Makedonische Fahrten II, Die Makedonischen Niederlande, Sarajevo, 1908, σελ. 95 κ.επ. – Ιωάννης Μοσχόπουλος, ό.π., σ. 15.

4. Ησιόδου Θεογονία, στ. 984 κ.επ. – Ι. Γ. Βασματζίδης. Η Μακεδονία και οι Μακεδόνες προ της των Δωριέων καθόδου, εν Μονάχω 1867, σελ. 19. OTTO ABEL ό.π. σελ. 30. – Μ.Γ. Δήμιτσας, Αρχαία Γεωγραφία της Μακεδονίας, Αθήνησι 1874 τομ. Β’ σελ. 12.- N.G.L. Hammond, a History of Macedonia, Vol. I, Historical geografy and Prehistory, Οxford, at the Clarendon Press 1972, σελ. 227 – N.G.L. HAMMOND ό.π. σελ. 296 – Μ. Δήμιτσας ό.π. σελ.228 – Ηροδότου Ιστορία VII, 127 – N.G.L. HAMMOND ό.π. σελ. 408, – OTTO ABEL ό.π. σελ. 48 – Μ. Ανδρόνικος, Βεργίνα 1, το νεκροταφείο των τύμβων, βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχ. Εταιρίας, αρ. 62, εν Αθήναις 1969, σελ. 285. – Ιωάννης Μοσχόπουλος, ό.π., σ. 16-27.

5. Ηροδ. Ιστ. I, 56, επίσης VIII, 43 – ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 4000 Χρόνια Ελλην. Ιστορίας και Πολιτισμού, εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1982, σελ. 47 – Θουκυδ. II, 99,3 επίσης V, 80, 2.- EXATA VATIKANA, 7ον Βιβλίον, 16, – Διόδωρος Σικελιώτης XV, 71 – N.G.L. HAMMOND ό.π. σελ. 432-433 – Ηροδ. Ιστ. VIII 127 – Θουκυδ. II, 99, 3, 4. – Ιωάννης Μοσχόπουλος, ό.π., σ. 28-44, 50 επ..

6. Ps. SKYLAX 66, Δ. Κανατσούλης ό.π. 28 – N.G.L. HAMMOND ό.π. σελ. 147, 132 – Δ. Κανατσούλης, Ιστορία της Μακεδονίας μέχρι του Μεγάλου Κωνσταντίνου, Θεσ/νίκη 1964, σελ. 34 – Ιωάννης Μοσχόπουλος, ό.π., σ. 45-54.

7. Λίβιος 44.43.1 – Πράξεις Αποστόλων 17, 10 – Λουκιανού, Λούκιος ή όνος, Εκδ. Γνώση, Αθήνα 1982, σελ. 85 κ.επ. – Livius 45.30.5 – A. STRUCK, Makedonishe Fahrten II, ό.π. σελ. 15. – N.G.L. HAMMOND, ό.π. σελ. 160 – Ιωάννης Μοσχόπουλος, ό.π., σ. 55-56, 73-89.

8. Μ.Β. Χατζόπουλος, Χώρα και Κώμες της Βέροιας, Ελληνογαλλικές ΄Ερευνες Ι, Μνήμη Δ. Λαζαρίδη, Πόλις και Χώρα στην Αρχαία Μακεδονία και Θράκη, Πρακτικά Αρχαιολογικού Συνεδρίου, Καβάλα 9-11 Μαίου 1986, Υπουργείο Πολιτισμού Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας, Θεσσαλονίκη 1990, σ. 57 – 67 – Παύλος Χρυσοστόμου, Η τοπογραφία της βόρειας Βοττιαίας, Ελληνογαλλικές ΄Ερευνες Ι, Μνήμη Δ. Λαζαρίδη, Πόλις και Χώρα στην Αρχαία Μακεδονία και Θράκη, Πρακτικά Αρχαιολογικού Συνεδρίου, Καβάλα 9-11 Μαίου 1986, Υπουργείο Πολιτισμού Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας, Θεσσαλονίκη 1990, σ. 205 – 238 – Ιωάννης Μοσχόπουλος, H Kαμπανία (Ρουμλούκι) στα Βυζαντινά χρόνια, τόμος Β΄, ( έκδ.University Studio Press) Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 15-46.

9. Γ. Θεοχαρίδης, Ιστορία της Μακεδονίας κατά τους μέσους χρόνους (285-1354), Μακεδονική βιβλιοθήκη τ. 55, Θεσσαλονίκη 1980, σελ. 87-88, 125-130, – Ι. Καραγιαννόπουλος, Ιστορία βυζαντινού κράτους, τ. Α΄, (έκδ. Βάνιας) Θεσσαλονίκη 1995, σελ. 312-326, 528 – Γ. Χιονίδης, Ιστορία της Βέροιας, τ. 2ος, Βυζαντινοί χρόνοι, Θεσσαλονίκη 1970, σελ. 7-8 – Ι. Μοσχόπουλος, ό.π., σελ. 59-67.

10. Άννα Τσιτουρίδου, Παλαιοχριστιανικοί Χρόνοι, Μακεδονία 4.000 χρόνια Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού, (Εκδοτική Αθηνών Α.Ε.) Αθήνα 1982, σ. 224-237, 238-249 – Ι. Μοσχόπουλος, ο.π., σελ. 67 επ.