Απελευθέρωση του Γιδά

Μετά τον ατυχή Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 έγινε έντονα κατανοητό από όλους στην Ελλάδα πως δεν θα μπορούσε να αντιπαρατεθεί απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μόνη της και χωρίς την απαραίτητη οργάνωση του στρατού και του στόλου της.
Έτσι οργανώθηκε με έντονους ρυθμούς ο στρατός ξηράς και ο στόλος. Ο στρατός εφοδιάστηκε με νέα όπλα και κλήθηκε Γαλλική στρατιωτική αποστολή υπό τον Στρατηγό ΕΥΝΤΟΥ για οργάνωση και συστηματοποίηση της εκπαίδευσης του. Από την άλλη ο στόλος με την προμήθεια νέων πλοίων και κυρίως του Θωρηκτού Γ. Αβέρωφ τύπου ‘’ Ντρεντνωτ’’ , και τον εκσυγχρονισμό των παλαιότερων απέκτησε την υπεροπλία στο Αιγαίο.
Η Ελληνική Κυβέρνηση με επικεφαλής τον Ελευθέριο Βενιζέλο ο οποίος από το 1910 είχε ορκιστεί πρωθυπουργός Προχώρησε στη σύνoψη της Βαλκανικής συμμαχίας με τη Σερβία, τη Βουλγαρία και το Μαυροβούνιο. Η συγκεκριμένη συμμαχία ήταν μια μεγάλη επιτυχία του Βενιζέλου, δεδομένου του γεγονότος πως η Ελλάδα μετά το 1897 δεν απολάμβανε καμιά εκτίμηση για τις στρατιωτικές της ικανότητες. Επίσης η συμμαχία αυτή θα χρησιμοποιείτο στην κατάλληλη στιγμή για την απελευθέρωση των σκλαβωμένων ομογενών μας.
Έτσι στις 5 Οκτωβρίου η Ελλάδα κηρύττει τον πόλεμο εναντίον της Τουρκίας και ο ελληνικός στρατός, με αρχηγό τον διάδοχο Κωνσταντίνο, ξεχύνεται ακαθεκτος κατά του εχθρού. Περνά ταχύτατα τα στενά της Μελούνας και στις 6 Οκτωβρίου απελευθερώνει την Ελασσόνα. Οι Τούρκοι επέλεξαν να αμυνθούν στα στενά του Σαρανταπόρου τα οποία είχαν οχυρώσει σχολαστικά υπό την επίβλεψη του Γερμανού Στρατηγού Κόλμαρ Φον ντερ Γκολτς Πασά ο οποίος δήλωνε πως η συγκεκριμένη τοποθεσία θα γινόταν «ο τάφος των Ελλήνων και του Ελληνικού στρατού». Ο στρατός μας όμως στις 9 Οκτωβρίου με 3 Μεραρχίες από το κέντρο και 2 από τη δυτική πλευρά και με τους ευζώνους στο ανατολικό τμήμα, εκπορθεί τα στενά και συλλαμβάνει πλήθος αιχμαλώτων. Στις 10 Οκτωβρίου ο στρατός μπαίνει στα Σέρβια και στις 11 Οκτωβρίου απελευθερώνεται η Κοζάνη.
Τότε Λοιπόν και ενώ το γενικό στρατηγείο βρίσκεται στα Σέρβια εκδηλώνεται η διαφωνία Πρωθυπουργού Βενιζέλου – Διαδόχου Κωνσταντίνου αρχιστράτηγου ,σχετικά με την κατεύθυνση που θα έπρεπε να πάρει η στρατιά και ανταλλάσσονται ορισμένα τηλεγραφήματα μεταξύ Πρωθυπουργού Βενιζέλου – Διαδόχου Κωνσταντίνου αρχιστράτηγου, ενδεικτικά της καχυποψίας και της κακής σχέσης που επικρατούσε ανάμεσα στον εκλεγμένο Πρωθυπουργό και τον αλαζόνα βασιλόπαιδα. Δεν ήταν βέβαια άμοιροι ευθυνών και οι επιτελικοί αξιωματικοί που περιστοιχιζαν τον Κωνσταντίνο (Μεταξάς ,Δουσμανης , Πάλλης κ.α.).Ευτυχώς για το Έθνος ,αλλά και για την περιοχή μας επικρατεί η άποψη του Βενιζέλου και η στρατιά στρέφεται ανατολικά με κατεύθυνση την Βέροια και την Θεσσαλονίκη την ώρα που η 7η Μεραρχία του Συνταγματάρχη Κλεομένη κατευθύνεται προς την περιοχή μας.

ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ – ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

ΣΕΡΒΙΑ
ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ
« Αναμένω να μοι γνωρίσετε την περαιτέρω διεύθυνσιν ην θα ακολουθήσει η προέλασης του στρατού Θεσσαλίας. Παρακαλώ μόνον να έχετε υπ’ όψιν ότι σπουδαίοι πολιτικοί λόγοι επιβάλλουσι να ευρηθώμεν μίαν ώραν ταχύτερον εις την Θεσσαλονίκην». Υπογραφή : Υπουργός Στρατιωτικών Βενιζέλος.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ
‘ Ο Στρατός δεν θα οδεύση κατά της Θεσσαλονίκης. Εγώ έχω καθήκον να στραφώ κατά του Μοναστηρίου, εκτός αν μου το απαγορεύετε.’’
ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ
‘’ Σας το απαγορεύω ’’.
Συγκεκριμένα στις 13 Οκτωβρίου του 1912 η VII Μεραρχία διατάσσεται να προχωρήσει διαμέσου των στενών της Πέτρας ( ανάμεσα στα βουνά Όλυμπος και Πιέρια) με κατεύθυνση την Κατερίνη, το Κίτρος, τον Κολινδρό και αντικειμενικό σκοπό τη γέφυρα του Αλιάκμονα στο Νησέλι, όπου φτάνει στις 17 Οκτωβρίου και καταλαμβάνει τη γέφυρα. Παράλληλα την ίδια ημερομηνία 13 Οκτώβρη ξεκινά και το απόσπασμα Ευζώνων Κωνσταντινόπουλου το οποίο διαμέσου του Βελβεντού – Δασκίου – Σφηκιάς φτάνει στις 16 Οκτώβρη στο χωριό Βαρβάρες και Διαβατό όπου και στρατοπεδεύει. Την ίδια ημερομηνία φτάνουν στην Βέροια η δεύτερη και τρίτη Μεραρχίες, οι οποίες στέλνουν αναγνωρίσεις προς Αλεξάνδρεια (Γιδά) – Αγγελοχώρι και Νάουσα. Ο Μέραρχος Διοικητής της τρίτης Μεραρχίας έδωσε τις εξής εντολές στο Ιππικό της Μεραρχίας του.
« Το ιππικόν αύριον (17 Οκτωβρίου ) άμμα το έω θέλει αποστείλει αναγνώρισιν αξιωματικών δια της αμαξιτής οδού προς Γιδά – Σχοινά. Το αποτέλεσμα της αναγνώρισης έστω και αρνητικόν δέον να συνταχθεί ως δύο αντίγραφα αποστελλόμενα το μεν απευθείας προς το γενικόν Στρατηγείον το δε προς εμέ το βραδύτερον μέχρι τις 10ης πρωινής ώρας της αύριον 17 Οκτωβρίου ».
Το πρωί της 17ης 0κτωβρίου λοιπόν οι ανιχνευτές ξεκίνησαν για να εκτελέσουν την αποστολή τους. Οδηγός τους στην πορεία προς το Γιδά ο Μακεδονομάχος Θεοχάρης Κούγκας. Η αναγνώριση του υππικού πραγματοποιήθηκε και στις 8.35 ο επικεφαλής του Ιππικού ανθυπίλαρχος Παπαφλέσσας αναφέρει από το Βρυσάκι ( που τότε λεγόταν Ρέσιανη ) τα εξής:
‘’Εκ πληροφοριών τα χωριά Σχοινά – Γιδάς είναι ελεύθερα εχθρού. Περίπολοι ιππικόν ανεφάνησαν υποχωρήσασαι, παρεδόθησαν και εστάλησαν αιχμάλωτοι.’’
Το γεγονός αναφέρει και ο διοικητής του Τάγματος ο οποίος στην έκθεση του αναφέρει: Ο Ανθυπίλαρχος Παπαφλέσσας εκτελέσας την αναγνώρισιν ανέφερε ότιμικρά εχθρικά τμήματα ευρίσκονται πέραν Γιδά. Κατά την αναγνώρισιν τούτην συνέλαβεν έναν αξιωματικόν του ιππικού ως και 3 οπλίτες.
Έτσι οι στρατιώτες της 3ης ημιλαρχίας προχώρησαν από την αμαξιτή οδό και έφτασαν στο Γιδά από τη δυτική είσοδο (περιοχή Μωραίτη). Έστριψαν στην σημερινή οδό Βετσοπούλου και από το σημερινό πεζόδρομο κατευθύνθηκαν προς το κέντρο του χωριού. Τις κινήσεις τους παρακολουθούσε ο Κων/νος Βούργαρης, ο οποίος είχε ανέβει σ’ ένα ύψωμα που είχε δημιουργηθεί από τα περιττώματα των ζώων και βλέποντας τους Έλληνες ιππείς άρχιζε να φωνάζει δυνατά ‘’ Ζήτω η Ελλάδα – ήρθαν οι Έλληνες’’. Οι Τούρκοι ιππείς ακούγοντας τις φωνές του και αφού βεβαιώθηκαν για την παρουσία των Ελλήνων έφυγαν ανατολικά προς το Λιανοβέργι και ίσως αργότερα παραδόθηκαν και είναι οι τέσσερις αιχμάλωτοι που αναφέρει το τηλεγράφημα. Οι κάτοικοι ετοίμασαν μια μικρή υποδοχή στους στρατιώτες έξω από το καφενείο Σίψια – Βράνα, κερνώντας τους ούζο και λουκούμια . Οι στρατιώτες δεν παρέμειναν πολύ. Προσπαθώντας να έχουν επαφή με τον εχθρό έφυγαν για Λιανοβέργι όπου σε συμπλοκή ………………………………….. Αλλά είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον εδώ νομίζω να ακούσουμε την διήγηση των γεγονότων από έναν αυτόπτη μάρτυρα τον Γρ. Μοσχόπουλο.
Αφήγηση Γρ. Μοσχόπουλου:
Ο Γρ. Μοσχόπουλος, που ήταν τότε 12 χρονών, αφηγείται μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του Ι. Μοσχόπουλου ‘’ Ρουμλουκιώτικα σημειώματα 1980-1988’’, σελ. 64 και 67: ‘ Όταν ο ελληνικός στρατός έφτασε στη Βέροια, ο πρώην Μακεδονομάχος οπλαρχηγός Θεοχάρης Κούγκας πήρε και έφερε στο Γιδά μια ομάδα 10-15 ανιχνευτών του στρατού. Ο στρατός όμως ήρθε στο Γιδά , από το δρόμο του Νησελίου. Στην αρχή ήλθαν λίγες ομάδες τσολιάδες. Ήταν ένα τάγμα μηχανικού υπό τον Ελευθέριο Μαυρογένη, ο οποίος κατέλυσε στο άδειο κονάκι του μπέη. Ύστερα ήλθε πολύς στρατός πάλι από το Νησέλι και στρατοπέδευσε στη θέση ‘’ Αλώνια’’. Το βράδυ πέρασε ιππικό. Όταν μήκε το τάγμα του Ελ. Μαυρογένη στο Γιδά οι κάτοικοι συγκεντρώθηκαν στην παλια αγορά, μερικοί ανέβηκαν στο ξύλινο υπόστεγο (στέγαζε την εβδομαδιαία λαϊκή αγορά της Παρασκευής) και έσπασαν την ημισέληνο, ξέσκισαν τα φέσια, άλλοι χτυπούσαν την καμπάνα της εκκλησίας και στη συνέχεια χόρεψαν με ζουρνάδες και νταούλια πάνω στα ξεσκισμένα φέσια. Ο ιερέας Παπαντώνης οδήγησε τον Ελ. Μαυρογένη στις αποθήκες του μπέη, για να πάρουν τα αποθηκευμένα δημητριακά…Το σιτάρι που πήραν από τις αποθήκες το μοίρασαν στις οικογένειες του χωριού, ενώ άλλες ποσότητες τις αλώνισαν αμέσως κι έδωσαν το αλεύρι στις γυναίκες του χωριού με την εντολή να ζυμώσουν ψωμιά για τον στρατό’’.
Την άλλη ημέρα 18 Οκτωβρίου τα τμήματα της 7Ης μεραρχίας πέρασαν τη σιδερένια γέφυρα του Νησελίου και έστειλαν τις μονάδες προς το Γιδά όπου ήρθε ένα σύνταγμα και στρατοπέδευσαν στη θέση Αλώνι. Οι άλλες μονάδες στρατοπέδευσαν στην Καψόχωρα και την Κορυφή, αργότερα ήρθε στο Γιδά η Ταξιαρχία ιππικού υπό του Σχη Καραμανλική.
Είναι σίγουρο πως δεν μπορούν να περιγραφούν επακριβής τα συναισθήματα των κατοίκων του Γιδά οι οποίοι μετά 532 περίπου χρόνια σκλαβιάς ένιωθαν πλέον ελεύθεροι. Χαρά, αγαλλίαση, περηφάνια είναι μερικά από τα συναισθήματα που σίγουρα ένιωθαν.
Σε λίγες μέρες έφτασε στο Γιδά ο Βασιλιάς Γεώργιος Α ο οποίος εγκαταστάθηκε στο κτίριο του Σ.δ. Σταθμού. Από το τηλεγραφείο του σταθμού αυτού ανταλλαχθήκαν τα εξής τηλεγραφήματα τα οποία έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη νεοελληνική ιστορία και ίσως ήταν ένα πρώτο επεισόδιο του Εθνικού Διχασμού που ακολούθησε.

ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΓΙΔΑ

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ
24-10-1912 προς Α.Μ. τον Βασιλέα – Γιδά «Λαμβάνω την τιμήν να φέρω εις γνώσιν της Υμετέρας Μεγαλειότητος τηλεγράφημα όπερ πέμπω προς τον αρχηγόν του Στρατού Θεσσαλίας έχον ούτω».
Αρχηγείον στρατού Θεσσαλίας.
«Από της μάχης των Γιαννιτσών ουδέν ανακοινώσατε προς το υπουργείον περί των περαιτέρω στρατιωτικών υμών επιχειρήσεων ως και εκείνων της πέμπτης Μεραρχίας. Και όμως από της μάχης των Γιαννιτσών παρήλθον 4 όλας ημέρας. Η σιωπή αύτη και η πλήρης άγνοια εις ην ως εκ τούτου ευρίσκεται και η υπεύθυνος κυβέρνησης και το έθνος περί της τύχης του στρατού του είναι όντως εκπληκτική »
Βενιζέλος.
27-10-1912 2.30π.μ.
Αρχηγόν στρατού
« Παραγγέλλεσθε ν’ αποδεχθήτε την προσφερόμενης υμίν παράδοσιν της Θεσσαλονίκης και εισέλθητε εις αυτήν ανευ τινος αναβολής. Καθιστώ υμάς υπεύθυνον δια πάσαν αναβολήν έστω και στιγμής ».
Πρωθυπουργός Βενιζέλος.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ
« Συναισθάνομαι πλήρως την ευθύνην ην φέρω και παρακαλώ να μη μοι οπομιμνήσκηται τούτο δι’ οποιαδήποτε υπόθεσιν. Εάν ώφειλον η ου να παραδεχθώ την παράδοσιν της Θεσσαλονίκης ήμην ο μόνος αρμόδιος να κρίνω ευρισκόμενος επί τόπου και επιβάλλω τους όρους . Απόδειξις δε το επιτευχθέν αποτέλεσμα ».
Κωνσταντίνος.
Είναι βέβαιο πως η ημέρα της απελευθέρωσης της πόλης αποτελεί ένα ορόσημο το οποίο αξίζει να θυμόμαστε και να τιμούμε. Οι πρόγονοι μας που επιβίωσαν μετά από αιώνες σκλαβιάς κρατώντας την ελληνική γλώσσα και τη χριστιανική πίστη, στοιχεία που ανάγκασαν τους Τούρκους κατακτητές να ονομάσουν τον τόπο Rumluk δηλαδή τόπο των Ρωμιών, Ελληνότοπο, αυτοί που στάθηκαν ένα από τα πιο σπουδαία στηρίγματα του Ελληνισμού κατά του Μακεδονικού αγώνα το δικαιούνται απόλυτα. Εμείς έχουμε καθήκον όχι μόνο να θυμόμαστε την επέτειο και τα σχετικά γεγονότα αλλά με την έρευνά μας αφενός να ανακαλύπτουμε και άλλες λεπτομέρειες σχετικά με την απελευθέρωση και αφετέρου να δώσουμε σ’ αυτήν την λαμπρότητα και την μεγαλοπρέπεια που τις αξίζει.

Γρηγόρης Γιοβανόπουλος
Δάσκαλος
με ειδίκευση στην Ιστορία της νεότερης Ελλάδας και του νεοελληνικού πολιτισμού
ggiovan@sch.gr